شواهدی وجود دارد که نشان میدهد خواب مناسب و منطبق با ساعت زیستی بدن ما در هر سنی باعث میشود مواد زائد تجمعیافته در مغز که برای کارکرد آن مضر هستند، به شکلی مناسب پاکسازی شوند. به همین دلیل اگر خواب فردی در طول زندگی بهخصوص در دوران سالمندی مناسب نباشد، مغز به مرور توان کارکرد منظم خود را از دست میدهد و کیفیت زندگی کاهش مییابد.
مطالعات نشان دادهاند در پی خواب ناکارآمد مغز با سرعت بیشتری بهسوی تحلیل پیش میرود و احتمال بروز فرآیندهایی مانند افت ظرفیت عصبی- شناختی و آلزایمر بیشتر میشود.
اگر خواب فرد در یک بازه زمانی طولانی بهطور متوسط در شبانهروز کمتر از 5/3ساعت یا بیشتر از 5/8 ساعت باشد ،به این فرد به ترتیب کمخواب و پرخواب گفته میشود. براساس شواهد، الگوی مزمن پرخوابی یا کمخوابی مفرط میتواند باعث کاهش عمر مفید و افزایش مرگومیر زودرس شود.
مقدارخواب مناسب برای سالمندان
برای اینکه سالمند در طول روز احساس شادابی، نشاط و انرژی کافی برای کارهای روزمره داشته باشد، باید از خواب سالم و کافی برخوردار باشد چراکه خواب ناکافی و نامناسب بهتدریج باعث بروز اختلالات جسمی و روانی در او خواهد شد.
خواب سالمندان از لحاظ ساختار متفاوتتر از جوانان است. در این افراد عموما خواب سبک است و محرکهای شنیداری بسیار خفیف ممکن است باعث بیدار شدن آنها شود.
زمان نیاز به خواب در سالمندان، از جوانان و میانسالان کمتر است. اگر نیاز به خواب جوانان و میانسالان 9- 6 ساعت باشد، این میزان در سالمندان به 7- 5/6 ساعت میرسد. بهترین زمان خواب برای سالمندان خواب شبانه است و مشاغل شیفتی اصلا مناسب آنها نیست و لازم است فرد با برنامهریزی منظم و در ساعتی خاص وارد رختخواب شود و در ساعت مشخصی برخیزد.
خواب روزانه برای سالمندان مفید است
خواب روزانه به کارکرد بهتر مغز کمک میکند. سالمندان میتوانند در طول روز هم بخوابند. خواب میانروزی، بهتر است بین ساعات 3- 1 بعدازظهر باشد. سالمندان نباید بعد از ساعت 6 عصر بخوابند زیرا ممکن است با خواب شبانه تداخل داشته باشد. عادتهای خواب در هر سنی مهم است ولی در افراد مسن اهمیت بیشتری پیدا میکند.
پرخوابی
شکایت دیگری هم از سوی افراد مسن وجود دارد، مبنی بر اینکه پرخواب هستند. یکی از دلایل مهم پرخوابی و افت کارکرد فرد در طول روز ممکن است به کمخوابی بیمار در شب مرتبط باشد. البته مصرف بعضی داروها در سالمندان ممکن است باعث پرخوابی شود که با قطع دارو (با نظر پزشک معالج) این مشکل نیز برطرف میشود. یکی دیگر از دلایل خوابآلودگی هنگام روز اشکال تنفسی و خر و پف شدید در خواب شبانه است.
بهداشت خواب سالمندان
برای اینکه سالمندان بتوانند سلامت خواب خوبی داشته باشند باید به این توصیهها توجه کنند:
• زمان مشخصی به اتاق خواب بروند.
• چراغها را کم نور و آرامش نسبی در محیط ایجاد کنند.
• از اتاق خواب برای تماشای تلویزیون، کار با اینترنت، غذا خوردن و... استفاده نکنند.
• مصرف مواد غذاییای مانند چای، شکلات، نوشابههای کافئیندار، غذاهای حاوی مواد رنگی و افزودنیها را محدود کنند. این مواد خوراکی بعد از ساعت 6 عصر نباید مصرف شوند.
• مصرف مواد خوراکی مانند ماست، دوغ و شیر که حاوی مادهای به نام تریپتوفان هستند بعد از ساعت 6 عصر توصیه میشود. تریپتوفان به کیفیت خواب شبانه کمک میکند. شواهدی وجود دارد که مصرف برخی دمنوشها مانند گل گاوزبان، بابونه و سنبلالطیب در بهبود شاخصهای کمی و کیفی خواب موثر است.
• مصرف مایعات بعد از غروب باید محدود شود. مصرف زیاد مایعات و پرشدن مثانه سالمند را مجبور میکند برای رفتن به دستشویی از خواب بیدار شود. این موضوع میتواند منجر به قطعهقطعه شدن خواب و افت شاخصهای کیفی آن شود.
• مصرف غذای سنگین و چرب در ساعات عصر و شب توصیه نمیشود. این کار باعث برگشت اسید معده میشود که عاملی برای بیدار ماندن است. بین زمان آخرین وعده غذا تا خواب باید حداقل 2 ساعت فاصله باشد.
• فعالیت بدنی و فکری در طول روز بیشتر شود زیرا این کار به خواب بهتر شبانه کمک میکند.