این مقاله فقط یک پیشنهاد برای شروع کسب و کار است و در صورت علاقه مندی به این کسب و کار نیاز است حتما مشاوره های لازم را با مبادی ذیربط داشته باشید
حتما بارها و بارها واژه پرورش قارچ به گوشتون رسیده، هرکسی که در فکر و رویای کارآفرینی باشه پرورش قارچ به احتمال زیاد یکی از اولین گزینه هاش بوده و متاسفانه به همین دلیل و بخاطر نبود اطلاعات صحیح و آمار و ارقام اشتباه خیلیها بدون دانش و تجربه کافی به این عرصه وارد شدند و دست از پا دراز تر، خارج شدند!
پرورش قارچ خوراکی اهمیت بسزایی در کشور ما پیدا کرده است، با بالا رفتن هرروزه قیمت انواع محصولات پروتئینی خانواده گوشتی در کشور و کشف هرروزه مضرات این نوع از مواد باعث باز شدن فضا برای ورود محصولات پروتئینی سالمتر و با ارزش غذایی بالاتر، همانند قارچ به فرهنگ مصرف عموم گردیده است و جا افتادن هرروزه فرهنگ مصرف باعث ایجاد توجیه اقتصادی ایده آل در تولید قارچ شده است. همین مسئله موجب گردیده هر روزه جوانان و افراد با نبوغ بیشتری امکان تولید و پرورش و سود آوری آن در مقیاس کوچک و بزرگ را بررسی کنند از سوی دیگر سود ده بودن بسیاری واحدهای تولیدی پراکنده شده در کل کشور، همچنین روبه گسترش بودن و بزرگتر شدن هر روزه این واحدها بر جذابیت این فعالیت اقتصادی افزوده است این فضا باعث وارد شدن افراد سود جو به این عرصه گردیده که با عنوان هدایت و راهنمایی تولید کنندگان قارچ، سود سرشاری را از طریق گوناگون نصیب خود کرده اند و این افراد همانانی هستند که این توهم را به غلط بوجود آورده اند که تولید قارچ به هرشکل و شیوهای سود آور و دارای توجیه اقتصادی بوده و سود سراری را نصیب تولید کننده میکند.
قارچ را میتوان به دو روش اصولی و غیر اصولی پرورش داد! غیر اصولی یعنی اینکه بدون هیچگونه آموزشی در زیر زمین خانهها و اتاقهای غیر استاندارد و ... پرورش را شروع کنیم و محصول را با نصف قیمت بازار به فروش برسانیم که البته بیشتر از آن هم نمیتوانیم بفروشیم چراکه قطعا محصول تولیدی با این سبک، کیفیت لازم و درجه یک را نخواهد داشت! چنین کسبوکاری پایدار نیست و نمیتوان بهعنوان منبع درآمد دائمی روی آن حساب باز کرد. اما روشهای اصولی میتوانند آینده کاری و پولی شما را تضمین کند.
مراکزی، چون جهاد دانشگاهی، جهاد کشاورزی و مراکز فنیوحرفهای مهمترین مراکز فراگیری مهارتهای لازم برای پرورش قارچ هستند در این سازمانها و نهادها دورههای آموزشی یکماهه و یکونیم ماهه برگزار میشود. در این دورهها شگردهای اولیه پرورش قارچ و شیوههای تولید به افراد آموزش داده میشود. اما مهمترین آموزشها زمانی صورت میگیرد که افراد بعد از گذراندن دورههای یادشده در محیطهای صنعتی و در محل پرورش قارچ بین چهار تا شش ماه مهارت پرورش قارچ را به صورت عملی یاد میگیرند. چون در این مرحله است که بهاصطلاح ریزهکاریهای این تولید را آموزش میبینند. در این شش ماه بخش کمپوستسازی، آزمایشگاه و... را فرا میگیرند. افراد بعد از گذراندن این دورهها میتوانند به صورت مستقل واحد پرورش قارچ راهاندازی کنند.
ایجاد شرایط محیطی یکی از مهمترین رکنهای اصلی تولید قارچ با کیفیت است. پرورش قارچ در سالنهای قفسهبندی شده انجام میشود و تجهیزات خاص خود را هم برای فصل تابستان و هم زمستان نیاز دارد.
بهعنوان مثال در تابستان برای ایجاد شرایط آب و هوایی مناسب سالن باید از چیلر و در زمستان باید از دیگ بخار استفاده کرد.
برای کار بهتر باید سرمایه بیشتری داشت، اما شما در ابتدا با ۵ یا ۶ کارگر هم میتوانید کارتان را آغاز کنید، اما با گسترش کار باید تیم بیشتری جمع کنید چرا که برداشت قارچ باید سریع انجام شود تا محصولتان حیف نشود. برای شروع بهتر است که به صورت نیمه صنعتی قارچ را پرورش داد، نیمه صنعتی یعنی شما جای اینکه از ماشین و تجهیزات برای کارتان استفاده کنید باید از نیروی انسانی که به مراتب هزینه بالاتر و خطای بیشتر نسبت به ماشین دارند بهره ببرید. سپس با گسترش کار و جمع کردن سرمایه، ماشینآلات را جایگزین نیروی کار میکنید.
قارچ را میتوان به سه شکل به بازارعرضه کرد اول آنکه باید بازار فروش را خودمان پیدا کنیم و مشتری هایمان را پایبند محصولات خود کنیم، منظور بازارهای محلی است. سوپر مارکتها یا تره بار یا هر مکان عرضه قارچ در اطرافتان. روش دوم فروش به دلالان است که متداولترین روش در محصولات کشاورزی این روش است چرا که دلالان محصول را به صورت یکجا و البته با قیمت کمتری خریداری میکنند. روش سوم صادرات است که این روش هم نیازمند محصول فراوان باکیفیت و بسته بندیهای خاص است. البته تولیدکنندهای که میخواهد از این روش استفاده کند باید بازارهای خارجی را بشناسد و شرایط آن را مهیا سازد. سالهایی بوده که در فروش قارچ افت قیمت بسیاری داشتیم تا جایی که بسیاری از پرورش دهندگانی که با وامهای بانکی وارد این کار شده بودند مجبور به تغییر شکل و رها کردن این حرفه شدند، اما بعنوان مثال سال ۹۶ قیمت این محصول در بازار بسیار مناسب و سود پرورش دهندگان نیز، قابل قبول بود.
پروانه کار
برای پرورش قارچ نیاز به دو پروانه کاری است یکی پروانه نظام صنفی و دیگری پروانه نظام مهندسی. پروانه اول را به هر کسی که وارد این حرفه شود میدهند، اما دریافت پروانه دوم نیازمند متراژ بالای سالن پرورش قارچ است و تسهیلاتی هم که به این کسب و کار تعلق میگیرد با پروانه نظام مهندسی قابل دریافت است.
با صنعتی شدن این کسب و کار میتوانیم شاهد محصولات بیشتر و باکیفیت تری باشیم. نکته مهمی که باید به شما در مورد پرورش قارچ و طرحهایی که در اینترنت است بگویم این است که بله شما در یک اتاق سه در چهار به همراه خانوادهات هم میتوانی قارچ پرورش دهی، اما فقط درجا زدن است چرا که باید محصول بهصورت عظیم و گسترده کشت شود تا هزینه و درآمد سر به سر شود. بهتر است سالن پرورش قارچ را اجاره کنید نه اینکه آن را بسازید چرا که ساخت سوله برای این کار بسیار هزینه بر است و این امر در ابتدای کار خرج بسیاری را روی دستشان میگذارد.
کسی که کارش را اصولی آغاز میکند با سختیهای کار هم آشنا میشود. چون این صنعت نیاز دارد که افراد شیفت شب هم بالای سر کار باشند یا ممکن است برق قطع شود و سالن دمای مناسب را از دست بدهد و... پس باید بدانید که درواقع این کار سختیهای زیادی دارد. قارچ موجودی زنده است و هر اتفاقی آن را تحت تاثیر قرار میدهد. چون کافی است افراد تنها ٢٤ ساعت بالای سر کار نباشند. در این صورت کل زحمتهای قبلی از دست میرود. برای یک واحد کوچک ١٠٠ تا ١٥٠ تنی که زمین و سوله و... را در اختیار داشته باشد، بین ١٥٠ تا ٢٠٠ میلیون تومان سرمایه اولیه نیاز است. این هزینه برای راهاندازی یک واحد نیمه صنعتی و تولید اصولی و دائمی است. در بحث پرورش قارچ، اگر واقعا کاری حرفهای را آغاز کنید و همه جوانب را رعایت کنید، بعد از کسر همه هزینههای تولید و نیروی انسانی و... میتوانید روی سود سالانه ٤٠ درصد حساب کنید. البته هستند واحدهایی که ممکن است با همین شرایط سودشان بین ٢٥ تا ٣٠ درصد باشد، اما بهطور کلی سودی تا همین حدود نصیب سرمایهگذاران میشود. چنین واحدی برای بیش از ١٠ نفر اشتغالزایی میکند. البته ناگفته نماند که میزان سرمایه مورد نیاز تولید قارچ به وسعت کار و میزان کار بستگی دارد. بهطور کلی اگر فردی تصمیم به سرمایهگذاری در زمینه تولید صنعتی قارچ گرفته و میخواهد تولیدی اقتصادی را روانه بازار کند لازم است برای آن هزینه بالایی در نظر بگیرد. بهطور مثال یک مزرعه ٤٠٠ تنی صرفا در بخش تجهیزات و گلخانههای مورد نیاز باید ٥ میلیارد تومان سرمایهگذاری کند و متناسب با منطقه به قیمت زمین هم افزوده میشود.
دما، عاملی مهم در پرورش قارچ
دمایی که برای قارچ دکمهای در تمام فصول مورد نیاز است در کل دوره کشت که نزدیک به ٧٠ روز است، بین ١۶ تا ٢۵ درجه میباشد، که فراهم آوردن این رنج دمایی برای قارچ در فصول سرد تقریبا آسانتر از فصول گرم است و به همین دلیل است که اکثر قارچ کاران در فصول گرم با توجه به امکانات کم علاقه کمتری نسبت به کشت قارچ نشان میدهند.
برای ایجاد یک سالن پرورش قارچ مجهز معمولا از ایر واشر و چیلرهای پیشرفته استفاده میشود چراکه تمایل قارچ بیشتر به سمت هوای سرد است تا هوای گرم و این مطلب به این معناست که اگر شما دمای پایینی را در سالن خود داشته باشید آسیبی به کمپوست و قارچ دکمهای وارد نخواهد شد و تنها رشدقارچهای شما متوقف میشود، ولی اگر سالن پرورش قارچ در زمان باردهی دمایی بالاتر از ٢٠ را تجربه کند تولیدکننده صدمه دیده و ضرر بزرگی در انتظارش خواهد بود.
پس هر قدر هم که برای تاسیسات برودتی نیاز به هزینه باشد به هیچ وجه نباید خساست ورزید چراکه تاسیسات نا مطمئن ضرر دهی میلیونی آینده شما را در بر خواهد داشت.
مهمترین شرایط سالن تولید
عدم وجود نور مستقیم خورشید
داشتن خروجی فاضلاب، جهت شستشو وخروج آب اضافی سالن
امکان دسترسی به آب
توانایی محل برای ایجاد دمایی در رنج ١۶ تا ٢۵ درجه
محلی برای نصب دستگاههای کنترل رطوبت، هوا ساز و کولر
در مورد سولههای پرورش نیز، نکتههایی قابل اهمیت است
مساحت تقریبی ۷۰ الی ۱۲۰ متر با ارتفاع حداقل ۳ تا ۴ متر و البته مستطیل شکل
عایق بندی سقف سوله برای جلوگیری از تبادل گرما وسرما، چون معمولا سقف سوله با ورقههای فلزی ساخته میشود که تبادل دمایی دارد!
در روش صنعتی برای ایجاد یک سالن از تجهیزات یشرفته مانند چیلر -ایر واشر - هیتر - دما سنجها و رطوبت سنجهای دیجیتال و.... استفاده میشود که قیمت بالایی هم دارند، اما در سرمایه گذاریهای گسترده به صرفه میباشند.
برای ایجاد یک سالن کوچک در منزل موارد زیر را نیاز دارید
اتاق پرورش که بهترین نوع دیوارهای به کار رفته در آن سیمانی میباشد (نگهداری بیشتر رطوبت) سقف و دیوارهای گچی برای جلوگیری از خسارت باید حتما با پلاستیک پوشیده و عایق بشوند.
اتاق بایدحتما جایی برای خروج آب داشته باشه، چون آب بسیاری در مراحل مختلف مورد نیازه
٣- اتاق پرورش باید امکان نصب تجهیزاتی برای تهویه و هوا دهی رو داشته باشه
۴- اتاق پرورش باید کاملا بدون درز (جلوگیری از ورود هوا + حشرات) و عاری از هر گونه آلودگی باشد
امکان نصب وسایل گرمایشی
لوله کشی آب برای آبیاری و ایجاد رطوبت
ارتفاع مناسب برای ایجاد طبقات ۳ متر میباشد، ولی ارتفاع کمتر هم قابل استفاده است.
برآورد هزینه کسبوکارهای کوچک
برای یک سالن استاندارد ۶۰ متری با ظرفیت ۵ تن، که جزو سالنهای کوچک به حساب میآید تجهیزات زیر را لازم دارید:
قفسهبندی با ظرفیت ۵ تن کمپوست، رطوبتساز پروانهای، کولرآبی، سمپاش و پله و رطوبتسنج، فن و کانال. اما در هر کسبوکاری سرمایه در گردشی هم وجود دارد که در مورد پرورش قارچ شامل کمپوست که برای یک سالن استاندارد ٦٠ متری تا ٥ تن از آن مورد نیاز است، ٤ متر خاک پوششی پاستوریزه،١٠٠ کارتن ١٠ کیلویی برای هزار کیلو قارچی که برداشت میشود، هزینههای حملونقل، تخلیه سالن و آبونمان برق و آب
بایدهای تولید قارچ
بهترین زمان شروع پرورش قارچ معمولا از اواسط شهریورماه تا اواسط بهار است. البته این زمان برای سالنهای مجهز تولید قارچ که دارای خنککنندههای مناسب هستند، بسیار مساعدتر است. معمولا در زمستان به جای استفاده از رطوبتساز از دیگ بخار استفاده میشود که هم گرمای سالن را تامین میکند و هم موجب ایجاد رطوبت بیشتر میشود. با بستهبندی قارچ میتوان به درآمد بیشتر دست یافت. البته قارچ با بستهبندی نیاز به مجوزهای لازم دارد، ولی در مواردی دیده شده که شرکتهای بزرگ اقدام به فروش امتیاز لیبل خود به پرورشدهندگان میکنند که میتوان با خرید لیبل برای بستهبندی قارچ در محل تولید اقدام کرد. در صورتی که بتوان در کنار پرورش قارچ، پخش و فروش آن را هم انجام داد، از سود بسیار بیشتری برخوردار میشوید که در شروع کار تولید از گزینههای مهم در پرورش قارچ و رمز موفقیت آن به شمار میرود. میزان استاندارد برداشت قارچ در ایران از هر تن کمپوست ٢٠ درصد است، یعنی ٢٠٠ کیلو قارچ از هزار کیلو کمپوست. با بالاتر رفتن تجربه فرد تولیدکننده، میزان محصول تولیدی نیز تا حدود ٢٨ درصد افزایش مییابد.
برداشت قارچ
بعد از آن که رشد قارچ به حد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا کرد باید قارچهای رسیده را برداشت کرد. در برداشت محصول باید به این نکته توجه شود که قارچهایی که ترک برداشته و چتر آن باز شده باشد ارزش بازاریابی را از دست میدهند. همچنین این قارچها وزنشان کاهش یافته و قارچهایی که زودتر از موعد چیده شوند وزن آنها سبک و از قارچهای درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارند. در هنگام جمعآوری محصول نباید از سبدهای بزرگ برای برداشت استفاده کرد. چون فشار قارچها روی هم در سبد باعث میشود که قارچهای زیر خراش بردارند و سیاه شوند. جهت برداشت محصول قارچ باید کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن داده تا پایه آن از زمین جدا شود و فورا ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کنید و قارچ تمیز را داخل سبد قرار دهید؛ و بهتر است که جمعآوری با دستکش انجام شود. برداشت قارچ هر پانزده روز یکبار انجام میشود و این برنامه به مدت دو تا سه ماه طول میکشد.
نکته بسیار مهم اول: میزان تولید بیشتر به تجربه شخص تولید کننده و کمپوست درجه ۱ و خاکپوششی پاستوریزه بستگی دارد
نکته بسیار مهم دوم: برای شروع تولید قارچ از کم شروع کنید، حداکثر ۱ تن کمپوست خریداری کنید و در شرایط استاندارد نگه داری کنید و تمام تجربهها را یادداشت کنید و بعد ۲ دوره با تجربه و علم کافی به کار حرفهای را شروع کنید
*قارچ دکمهای بسیار حساس است و هر اشتباهی تمام محصول و زحمت شما را نابود خواهد کرد.
نکته بسیار مهم سوم: حتما زیر نظر یک فرد با تجربه شروع به کار کنید و شرایط مورد نیاز قارچ را دقیقا فراهم کنید.
برآورد سود پرورش قارچ
برای اینکه بتوانید سود پرورش قارچ را به توجه به امکانات خود برآورد کنید به این صورت عمل کنید:
۱- هزینههای مربوط به زمین را مشخص کنید
۲- حداکثر هزینههای لازم جهت خرید تجهیزات را محاسبه کنید
۳-هزینه لازم جهت تامین مواد اولیه و کارگرها را تعیین کنید.
به طور خلاصه همه هزینههایی که برای شروع لازم است را در نظر بگیرید.
به طور میانگین از هر یک تن کمپوست قارچ دکمهای میتوان ۱۵۰ تا ۳۵۰ کیلوگرم قارچ برداشت کرد. شما حداقل را در نظر بگیرید یعنی ۱۵۰ تن قارچ از هر تن کمپوست
*حالا میزان ظریت نهایی تولید را در قیمت فروش قارچ ضرب کنید تا مجموع درآمد هایتان بدست آید.
*کل هزینههای تولید را از فروش کل کم کنید تا میزان سود تقریبی شما از پرورش قارچ بدست آید.
فراموش نکنید...
پرورش قارچ خانگی با مشکلات زیادی روبهروست. مثلا اینکه ممکن است تمامی بستر کشت پرورش دهندگان دچار بیماری مایکوگن و یا تار عنکبوتی شود و محصول آنها نابود شود! بنابراین پرورش قارچ خانگی با ریسک بالایی همراه است که گاهی خطر نابودی همه محصول کشت شده را به دنبال دارد.
معمولا گفته میشود که پرورش قارچ در حیاط خلوت، زیرزمین و ... با هزینهی بسیار پایینی انجام میشود، ولی همه چیز به این آسانی که گفته میشود نیست. البته قارچ گیاه سازگاری است، ولی این مهم است که ببینیم میتوانیم چند درصد محصول از کمپوست بگیریم و اینکه چگونه میتوانیم با مریضیهایی که محصول ما دچار آن میشود مقابله کنیم پس اگر صرفا به دنبال سرگرمی هستید می توانید پرورش قارچ در منزل را امتحان کنید، اما اگر با تمام سرمایه یا از آن بدتر با وام میخواهید در منزل پرورش قارچ انجام دهید به امید سود دهی و بازگشت سرمایه، باید بدانید که با این کار که وارد معامله پر ریسکی می شوید.